Dünya Alzheimer Günü Bugün! Dünya genelinde her üç saniyede bir yeni hasta tanı alırken Türkiye'de de 700 binden fazla alzheimer hastası olduğu tahmin ediliyor. Prof. Dr. Derya Uludüz Dünya Alzheimer Günü nedeniyle hastalıkla ilgili önemli bilgiler verdi, tedavide son gelişmeleri anlattı. Peki bu belirtiler gerçekten normal mi, yoksa Alzheimer’ın sessiz uyarıları mı? Uzmanlar, hastalığın belirtiler ortaya çıkmadan yıllar önce beyinde başlayan değişiklikleri ve erken tanının hayat kurtarıcı önemini anlattı.

Dünya Alzheimer Günü Bugün! Dünya genelinde her üç saniyede bir yeni hasta tanı alırken Türkiye'de de 700 binden fazla alzheimer hastası olduğu tahmin ediliyor. Prof. Dr. Derya Uludüz Dünya Alzheimer Günü nedeniyle hastalıkla ilgili önemli bilgiler verdi, tedavide son gelişmeleri anlattı. Peki bu belirtiler gerçekten normal mi, yoksa Alzheimer’ın sessiz uyarıları mı? Uzmanlar, hastalığın belirtiler ortaya çıkmadan yıllar önce beyinde başlayan değişiklikleri ve erken tanının hayat kurtarıcı önemini anlattı.

Sevdiklerimizi, anılarımızı unutturan alzheimer’ı “21’inci yüzyılın en sessiz yaklaşan ama en büyük salgınlarından biri. Dünya genelinde her üç saniyede bir yeni hasta tanı alıyor. Türkiye’de 700 binden fazla alzheimer hastası olduğu tahmin ediliyor” diye anlatıyor Prof. Dr. Derya Uludüz. Evet, gün geçtikçe artan sayıda kişi bu rahatsızlığa yakalanıyor, biliminsanları da aynı hızla tanı ve tedaviyle ilgili çalışmalar yapıyor. Alzheimer yalnızca hastalığa sahip kişiyi değil, tüm ailesini ve sevdiklerini içine alan bir sorun. Uludüz “Çalışma hayatının tam ortasında yakalanan bir beyaz yakalı için unutkanlık, iş verimliliğinin düşmesi ve sosyal ilişkilerde zorlanmak demek. Emeklilik planlarını kurmuş bir çift için birlikte yaşlanma hayalinin gölgelenmesi demek” diyor.Alzheimer artık kaçınılmaz değil. Bilim, hastalığı erken teşhis etmenin ve ilerleyişini yavaşlatmanın yollarını sunuyor. Uludüz “Alzheimer’ın kapıyı çalmasını beklemeyelim, düzenli check-up’larımızda artık zihin ve bellek sağlığını da öne çıkaralım” diyor.

Yıllar öncesinden fark edin! Prof. Dr. Derya Uludüz anlatıyor...- Alzheimer’da çığır açan gelişmelere tanıklık ediyoruz. Artık hastalığı yıllar öncesinden fark etme şansımız var. Üstelik sadece tanı koymuyoruz, hastalığın ilerleyişini yavaşlatan tedaviler de gündemde.- Alzheimer artık yalnızca çaresiz bir hastalık değil; aksine, erken fark edildiğinde yönetilebilen, tedavi seçenekleri giderek artan bir tabloya dönüşüyor.- Geçmişte tanı, klinik yakınmalar belirginleştiğinde konabiliyordu. Oysa artık kaderimiz değişiyor.- Amerikan FDA (Food and Drug Administration-Gıda ve İlaç Dairesi), geçen aylarda ilk kez kan testiyle alzheimer tanısı için onay verdi. Lumipulse adlı test, beyinde biriken beta-amiloid proteinlerini kandan saptayabiliyor. 55 yaş üstünde kullanılıyor.- İspanya’da yürütülen başka bir çalışmada p-tau217 adlı biyobelirteç, tanıda yüzde 97’ye varan doğruluk gösterdi. Yani bir gün yıllık check-up paketinizde alzheimer taraması görmek hiç de uzak değil.

Şirketler yarışa girdi! - Roche’un geliştirdiği Elecsys pTau217 testi, PET görüntülemeyle aynı doğrulukta sonuç veriyor. Bu test FDA’dan çığır açan cihaz onayı da aldı. Yakında laboratuvarlarda kullanılabilecek.- Bristol Üniversitesi’nin geliştirdiği Fastball testi, üç dakikalık bir EEG kaydıyla, görsel hafızadaki ince bozulmaları saptıyor. Erken tanıda devrim diye tanımlanıyor.- Beyin MR görüntülerini artık yapay zekâ inceliyor. Video Vision Transformer adlı yeni bir algoritma, 3 boyutlu MR görüntülerini adeta film kareleri gibi işleyerek alzheimer’ı yüzde 98 doğrulukla saptıyor.- Teşhis koyarken beyin hücreleri arasındaki iletişime müdahale ettiği düşünülen iki ana protein amiloid ve tau’ya bakılıyordu. Biliminsanları artık beyin inflamasyonu ve sinir hücre bağlantıları-sinaptik hasarı ölçen yeni test grupları üzerinde çalışıyor. AT(N) modeli adı verilen bu yaklaşım, alzheimer’ı alt tiplere ayırmayı ve kişiye özel tedavinin kapılarını aralamayı hedefliyor.

Aşılar ve diğerleri... - ACI-24.060 (beta-amiloid aşısı): 2026’ya kadar sonuçlar bekleniyor.- ALZN-002: Klinik sonuçlar 2028’de bekleniyor.- Laromestrocel (hücre terapisi): Faz 2 denemeleri tamamlandı, etkinlik konusunda soru işaretleri var.- Semaglutide (diyabet ilacı): Bilişsel iyileşme potansiyeli araştırılıyor. Faz 3 sonuçları tamamlanabilir.- Moleküler kimya alanındaki inovasyonlar: Birçok yeni yaklaşım keşfediliyor. Sinaptik koruma ve protein etkileşimi modülasyonu üzerine odaklanılıyor.- Genetik ve biyolojik yeni hedefler: DNA onarımı gibi daha önce alzheimer ile ilişkilendirilmeyen yollar keşfedildi, yeni ilaç hedefleri doğuyor. - Şu anda dünya genelinde 138 yeni ilaç adayı klinik denemelerde. Bunların bir kısmı beyindeki iltihaplanmayı azaltmayı, bir kısmı hücresel enerji üretimini arttırmayı, bazıları da tau proteinlerini hedeflemeyi amaçlıyor. Yani alzheimer artık tek cephede değil, çok cephede savaşılan bir hastalık.- Unutmayalım… İlaçlar önemli ama tek başına yeterli değil. Nörolongevity yaklaşımı artık hastalık olmadan özellikle riskli kişileri korumaya alıyor.- Uyku, beslenme, stres yönetimi gibi yaşam şekli eğitimleriyle beyni erkenden korumaya alıyoruz. Bu konuda deneyimli nörologların nörolongevity yaklaşımıyla alzheimer riski yüzde 50’ye kadar azaltılabiliyor. Yani beynimizin geleceği için yapabileceğimiz en büyük yatırım hâlâ günlük alışkanlıklarımız. Yavaşlatan tedaviler Alzheimer tedavisinde yıllardır sadece yakınmaları hafifleten ilaçlar vardı. Ancak 2023’ten itibaren işler farklılaştı; ilk kez hastalığın seyrini değiştiren, yani ilerleyişi yavaşlatan ilaçlar onaylandı. Bugün bu ilaçlar, alzheimer tedavisinde bir dönüm noktası olarak kabul ediliyor. Ancak uygulanabilmeleri için hastalığın erken evrede yakalanması şart. İşte bu yüzden kan testleri, EEG ve yapay zekâ destekli MRI gibi yenilikler tedaviyle kol kola ilerliyor. İlaç çalışmalarından en son haberler de şöyle:- Beyindeki amiloid plaklarını hedefleyen bir antikor; 2023’te FDA onayı aldı. Lecanemab (Leqembi) 18 aylık klinik çalışmada hastalığın ilerlemesini yüzde 27 oranında yavaşlattı. ABD dışında Avrupa’da da onay aldı; ancak yan etkiler (beyinde küçük kanamalar ve ödemler gibi) nedeniyle genetik risklere göre çok sınırlı bazı hasta gruplarıyla kısıtlı.- 2024’te ABD’de onay alan Donanemab plakları temizlemeyi hedefliyor. 18 ayda bilişsel gerilemeyi yüzde 29-30 oranında yavaşlattı. Ancak yine aynı yan etki riskleri mevcut; aylık infüzyon gerektiriyor ve dikkatli izleme şart. Bazı uzmanlar, bu sınırlı faydaları aşırı abartmanın yanlış beklentilere yol açabileceğini vurguluyor.- Trontinemab ise sadece plakları temizlemekle kalmıyor, yan etki riskleri de oldukça düşük. Belki de alzheimer’da en güçlü umut. Faz 3 sonuçlarıyla birlikte yeni dönemin kapısı aralanacak.