2003’te Sudan’ın başkenti Hartum’daki merkezî hükümete isyan bayrağı açan kabileler, kısa süre içinde iç savaşa dönüşecek olan ayaklanmayı başlattığında, Muhammed Hamîdetî de emrindeki silahlı gençlerle birlikte çatışmalara katıldı. Darfur’da Sudan düzenli ordusundan daha fazla etkinlik kazanan bu grup, kendilerine “Cancavîd” denilen milis güçlerinden oluşuyordu.

Sudan'ın siyasî sahnesinde yaşanan olaylar "Hamîdetî" olarak bilinen Muhammed Hamdan Dagolo, paramiliter Hızlı Destek Güçleri'nin ülkenin yarısını kontrol etmesi herkesi şaşırtırken Sudan'ın batısındaki yapılan soykırım ve olan bitenler neler merak ediliyor! Peki perde arkasında neler var?

Sudan'ın siyasî sahnesinde "Hamîdetî" olarak bilinen Muhammed Hamdan Dagolo, paramiliter Hızlı Destek Güçleri'nin ülkenin yarısını kontrol etmesiyle baskın bir figür olarak ortaya çıktı. Başkent Darfur'da insanlığa karşı hemen her suçu işleyen Cancavîd milisleri, 2013'te Dagalu liderliğinde yeniden örgütlendi ve devlet kontrolünün dışında askerî, siyasî ve ekonomik bir güç merkezine dönüştü. Darfur ve Kurdufan bölgelerinde kontrol ettiği altın madenleri sayesinde ülkenin en zenginlerinden biri olan Dagalu, Yemen ve Libya çatışmalarında boy gösterirken Birleşik Arap Emirlikleri ve Rusya’yla yakın ilişkiler kurdu.

Sudan’da orduya karşı silahlı mücadele yürüten, özellikle Darfur başta olmak üzere ülkenin farklı bölgelerinde sivillere yönelik katliamlarla suçlanan Hızlı Destek Kuvvetleri (HDK) ve lideri Muhammed Hamdan Dagalu (Hâmidetî), son yıllarda çatışmalardaki rolleri nedeniyle uluslararası tartışmaların merkezinde bulunuyor.

Yapboza dönen Sudan'da güçler dengesi: Kırmızı renk; Ordu, Mavi renk; HDK ve müttefik gruplar, Sarı renk; Diğer silahlı gruplar.

Mütevazı bir kökene sahip Dagalu, 1974 veya 1975 doğumluydu; kırsal kesimden gelen birçok kişi gibi, doğum tarihi ve yeri kayıt altına alınmamıştı.

Sudan'ın batısındaki Darfur bölgesinde yaşayan ve deve çobanlığı yapan Arap kökenli Rizeygat topluluğunun Mahariya kesiminden geliyor.

İlkokul eğitimini yarıda bırakıp herhangi bir askerî okulda eğitim görmeyen Dagalu, Sudan ve Çad'ın bazı bölgelerinde faaliyet gösteren Cancavîd milislerine katıldı.

2003’te Sudan’ın başkenti Hartum’daki merkezî hükümete isyan bayrağı açan kabileler, kısa süre içinde iç savaşa dönüşecek olan ayaklanmayı başlattığında, Muhammed Hamîdetî de emrindeki silahlı gençlerle birlikte çatışmalara katıldı. Darfur’da Sudan düzenli ordusundan daha fazla etkinlik kazanan bu grup, kendilerine “Cancavîd” denilen milis güçlerinden oluşuyordu.

Dönemin Cumhurbaşkanı Ömer Beşîr, 2003'te Darfur'da patlak veren iç savaşta bölge yerlisi olduğu için Dagalu'nun mensup bulunduğu Cancavîd milislerinden destek aldı.

“Cancavîd” kelimesinin kökenine ve anlamına dair üç temel izah var. Bunlardan birincisine göre, Cancavîdler, Çad kökenli yağmacı ve soyguncu bir grup; isimleri de yetiştikleri bölgeden geliyor. İkinci açıklama, ismin Hâmid Cancavîd isimli Darfurlu bir eşkıya başından geldiğini gösteriyor. Ve son olarak da –en yaygın atıf bu– Cancavîd kelimesinin, “atlı ve silahlı birlik” anlamında yerel bir sözcükten türetildiği düşünülüyor.

Dönemin Cumhurbaşkanı Beşîr’i devirenlerin başında, Muhammed Hamîdetî ve ordusu HDK geliyordu. HDK güçleri, 2019'da ordunun başkentteki genel karargâhı önünde demokrasi yanlısı protestocuların dağıtıldığı olaylarda 100'den fazla kişiyi öldürmekle suçlanıyor.

Kendisine paralel gücün varlığını kabul etmeyen Sudan ordusu, 2022'de HDK'yi orduya entegre etmeye karar verdi. Ülkenin resmî yöneticisi Egemenlik Konseyi Başkanı Orgeneral Abdulfettah Burhan, ordunun, 5 Aralık 2022'de sivil güçler ve silahlı hareketlerle imzalanan çerçeve anlaşmayı "milis güç olan HDK’nin orduya entegre edilmesi" şartıyla desteklediğini belirtti. HDK'nin para kaynağı -yabancı güçlerin yanı sıra- Darfur ve Güney Kordofan'daki madenlerden çıkarılan altındır. Bu durum, gücün Sudan'ın ulusal bütçesine bağlı kalmadan asker alımlarını, silah alımlarını ve yabancı ortaklıkları finanse etmesini sağlamıştır.

HDK'nin, Ekim 2023'te Batı Darfur eyaletinin Cuneyne şehrinde Masalit kabilesine yönelik "katliam" yaptığı ve eyaletin valisi dâhil binlerce kişiyi öldürdüğü haberleri gündemden uzun zamandır düşmüyor. Mayıs 2024'ten beri Darfur bölgesinin tamamının merkezi ve Kuzey Darfur eyaletinin başkenti Faşir şehrini kuşatan HDK, şehri almak için 267'den fazla saldırı düzenledi.

HDK'nin, 26 Ekim'de girmeyi başardığı Faşir'de çok sayıda silahsız kişiyi öldürüp işkence ettiği anlar, HDK mensuplarının paylaştığı videolara yansıdı. Ölü sayısının binlerle ifade edildiği Faşir'den 3 günde 30 binden fazla kişi yerinden oldu.