Avrupa ülkeleri ABD'de Donald Trump'ın Başkan olması sonrası bir yığın problem ve tehditle karşılaştı. Hava hakimiyeti için seçtikleri F-35 de giderek daha sorgulanır hale geldi.

Avrupa ülkeleri ABD'de Donald Trump'ın Başkan olması sonrası bir yığın problem ve tehditle karşılaştı. Hava hakimiyeti için seçtikleri F-35 de giderek daha sorgulanır hale geldi.

Avrupa ülkelerinin hava hakimiyeti için seçtikleri F-35 savaş uçaklarının maliyeti bir yana, asıl korkuları kontrol.

Tam da bu yüzden Avrupa ülkeleri kontrol ellerinde olmadığı için tedirgin oluyor. F-35'in yazılımı Avrupa ülkelerine güvenden çok büyük bir güvensizlik ortaya çıkarıyor. Bir savaşın ortasında uçakların kalkış bile yapamaması gibi.

Jack Buckby’nin analizine göre F-35, Avrupa hava kuvvetlerinin omurgası haline gelirken maliyet artışları, bakım sorunları ve ABD yazılım-tedarik zincirine bağımlılık, kıta genelinde stratejik bir tartışmayı tetikliyor.

F-35 Lightning II, son yıllarda Avrupa’da yaygın bir şekilde benimsenerek NATO hava gücünün en kritik unsuru haline gelmiş durumda. Birleşik Krallık’tan Norveç’e, Hollanda’dan Danimarka’ya kadar birçok ülke eskiyen filolarını yenilemek ve ABD ile ortak standartta operasyon yapmak için bu platformu tercih ediyor. Belçika ilk F-35’lerini 2025’te teslim aldı, Finlandiya altmış dört adetlik sipariş için sırada, Polonya otuz iki gövde üzerinde anlaşma yaptı, İsviçre ise 2021’de düzenlenen yarışmanın ardından F-35’i seçti.

Sadece Avrupa’da değil, İsrail’den Japonya’ya, Güney Kore’den Avustralya’ya kadar geniş bir coğrafyada F-35’ler hizmet veriyor. Bu durum, platformun Batı güvenlik sistemine ne ölçüde entegre olduğunun en net göstergesi.

Ancak Jack Buckby’ye göre F-35 programı büyüdükçe, savaş uçağının etrafındaki siyasi tartışmalar da değişmeye başladı. Uçağın halihazırda pahalı olan işletme maliyetleri zaman içinde daha da yükseldi. ABD Hükümet Hesap Verebilirlik Ofisi, F-35A’nın uçuş saati maliyetinin otuz üç bin altı yüz dolar seviyesinde olduğunu ve Pentagon’un hedeflediği yirmi beş bin doların oldukça üzerinde kaldığını belirtiyor. Bu rakam, Saab’ın daha hafif ve daha ucuz Gripen platformunun maliyetinin katlarca üzerinde.

Tedarik zincirindeki gecikmeler, bakım sürelerinin uzaması ve yedek parça sevkiyatındaki aksamalar da Avrupa hükümetlerinin tepkilerini artırıyor. Nitekim 2023 tarihli bir inceleme, F-35’lerin görev sürelerinin yalnızca yaklaşık yüzde elli beşinde tam operasyonel halde olduğunu ortaya koydu.

Buckby’ye göre tüm bu maliyet ve bakım sorunları önemli olsa da Avrupa’daki asıl tartışmayı belirleyen unsur “egemenlik” kaygısı. F-35 tamamen yazılım merkezli bir platform. Görev veri kütüphaneleri, sensör kalibrasyonları, teşhis araçları ve yükseltme paketleri doğrudan ABD altyapısından yönetiliyor.

Bu da Avrupalı operatörlerin kritik kabiliyetlerde Washington’a bağımlı olduğu anlamına geliyor. Yani uçağın performansı, kullanılabilecek yazılım, görev planlama araçları ve hatta bazı siber güvenlik parametreleri, ABD’nin kararlarına bağlı.

Bu durum sadece yazılımla sınırlı değil. Silah entegrasyonunda da Amerikan onayı belirleyici. Bir Avrupa ülkesinin kendi geliştirdiği bir füze, bomba ya da elektronik harp sistemi varsa bile, F-35’te kullanılabilmesi için Washington’un sertifikasyon süreçlerinden geçmesi gerekiyor. ABD izin vermezse, sistem uçağa entegre edilemiyor. Avrupa’nın bu konuya yönelik rahatsızlığı giderek artıyor.

Avrupa F-35’ten vazgeçmiyor; çünkü uçak hâlâ dünyanın en gelişmiş savaş platformu olarak görülüyor. Ancak artık planlayıcılar, bu üstünlüğün bir bedeli olduğunu açıkça kabul ediyor. ABD tedarik zincirine, yazılım kontrolüne ve silah entegrasyon onayına uzun vadeli bağımlılık, bazı hükümetlerin stratejik kaygılarını artırıyor.

Buckby’nin analizine göre bugün Avrupa’da yüksek sesle sorulan soru şu: F-35’in sunduğu yetenekler, Washington’a olan bu derin bağımlılığa değiyor mu?

Önümüzdeki yıllarda Avrupa’nın kendi tedarik zincirini ve alternatif savaş uçağı seçeneklerini nasıl şekillendireceği, bu soruya vereceği cevaba göre belirlenecek. Kaynak: National Security Journal