Nosos: Hastalık Zoonozlar; Omurgalı hayvanlardan insanlara bulaşan hastalıklardır. Toplum kökenli enfeksiyonların %60'ını zoonozlar teşkil etmektedir. Dünyada ve ülkemizde önemli bir halk sağlığı sorunudur. İş gücü ve ekonomik kayıplara neden olmaktadır.

Zoonotik (Zoonoz) Hastalık nedir?

Hayvanlar, aynı insanlar gibi yeryüzündeki ekosistemin en önemli parçasıdır. İnsanlar için hayvanlar hem gıda (besin) hem geçim kaynağıdır. Etinden, sütünden, derisinden, tüylerinden ticari olarak yaralanılabilir.

Bununla birlikte başta evcil hayvanlar olmak üzere tüm hayvanların eko-sistem içinde insanla direk ya da dolaylı etkileşimi söz konusudur. Hayvanlarla kentsel veya kırsal ortamlarda, seyahatlerde, ormanlarda ve daha bir çok yerde karşılaşabilir, temas kurabiliriz.

Bununla birlikte, hayvanlar bazen insanlara yayılabilen ve hastalığa neden olabilen zararlı mikroplar taşıyabilir - bunlar zoonotik hastalıklar veya zoonozlar olarak bilinir.

Zoonotik (Zoonoz) Hastalıklar neden olur?

Zoonotik hastalıklara virüsler, bakteriler, parazitler ve mantarlar neden olur. Zoonotik hastalıklar hem ülkemizde hem de dünyada çok yaygındır.

Bu mikroplar insanlarda ve hayvanlarda hafiften ciddi hastalıklara ve hatta ölüme kadar değişen birçok farklı hastalığa neden olabilir. gıdahattı'nın yayınladığı habere göre; Sığır, koyun gibi çiftlik hayvanlarından kaynaklanan zoonoz hastalıklar dünya genelinde görülmektedir.

Kedi, köpek, tavuk, kuş vb. kanatlı hayvanlar, maymun, fare vb. yabani memeliler ve tavşanlar gibi pek çok hayvan türüne ait zoonoz hastalık, insanlara bulaşarak ciddi sağlık sorunlarına neden olabilir.

Hayvanlar bazen zoonotik hastalık türüne bağlı olarak insanları hasta edebilecek mikropları taşırken bile sağlıklı görünebilirler.

Zoonotik (Zoonoz) Hastalıkların tedavisi var mı?

Zoonoz karakterli hastalıklardan bazıları tedavi edilebilir. Bazıları ise sadece koruyucu aşılar ile önlenebilen hastalıklardır. Ve insanlar için ciddi tehlike yaratabilmektedir.

Bu gün tüm dünyada hem insan hem de hayvan sağlığı için büyük önem taşıyan Brusella ve Kuduz buna en iyi örnektir.

Zoonotik (Zoonoz) Hastalıklar nasıl bulaşır?

Bilim adamları, insanlarda bilinen her 10 bulaşıcı hastalıktan 6'sından fazlasının hayvanlardan yayılabileceğini ve insanlarda her 4 yeni veya ortaya çıkan bulaşıcı hastalıktan 3'ünün hayvansal kökenli olduğunu tahmin ediyor.

Zoonoz hayvanlar ve insanlar arasında nasıl yayılır?

İnsanlar ve hayvanlar arasındaki yakın bağlantı ve etkileşim nedeniyle, insanların zoonotik hastalıklara neden olabilecek mikroplarla enfekte olması riski dünyanın her yerinde vardır. Hayvanlardan insanlara hastalıkların bulaşması farklı yollarla sözkonusu olur. Zoonoz hastalıkların bulaşması hastalığın etkenine bağlı olarak farklı yollarla olmaktadır.

Ancak genel olarak bulaşma direk temas, solunum veya ağız yolu ile olmaktadır.

Hayvanlar doğrudan temas

Enfekte bir hayvanın tükürük, kan, idrar, mukus, dışkı veya diğer vücut sıvıları ile temas edilmesi. Örneğin hayvanları sevmek onlara dokunmak veya hayvanlar tarafından ısırılmak, tırmalanmak sayılabilir.

Hayvanlarla dolaylı temas

Hayvanların yaşadığı ve gezindiği alanlar veya mikroplarla kontamine olmuş nesneler veya yüzeylerle temas edilmesidir. Örneğin tavuk kümesleri, ahırlar, akvaryum suları, evcil hayvan habitatları, bitkiler ve toprak, evcil hayvan yemi ve su kapları ile her türlü temas (dokunma) dolaylı temastır.

Vektör kaynaklı temas
Bir kene veya sivrisinek veya pire gibi bir böcek tarafından ısırılmak.

Gıda kaynaklı temas

CDC, ABD'de her yıl 6 kişiden 1'i kontamine gıdaları (bulaşık) yemekten hastalandığını bildirmiştir. Ülkemizde de hayvan kaynaklı hastalıkla kontamine gıdalardan kaynaklı sağlık sorunları görülmektedir.

Pastörize edilmemiş (çiğ) süt,
Az pişmiş et veya yumurta
Enfekte bir hayvanın dışkısıyla kontamine olmuş
çiğ meyve ve sebzeleri yemek veya içmek önemli bulaşı sebebidir. Ayrıca kirlenmiş yiyecekler, evcil hayvanlar da dahil olmak üzere insanlarda ve hayvanlarda hastalığa neden olabilir.

Su ile taşınan, su kaynaklı temas
Enfekte bir hayvanın dışkısıyla kontamine olmuş suların içilmesi veya temas edilmesi direk temasla eşdeğer sonuçlar doğurabilir. Aynı şekilde su kaynaklarına bulaşan zoonotik hastalıkların tarımda sulama amaçlı kullanımı ya da kentlerde ve evlerde başka nedenlerle kullanımı da aynı derece su kaynaklı temas risklerini beraberinde taşır. Nitekim ülkemizde birkaç gün önce Bolu'da içme suyundan etkilenen vatandaşların yaşadığı durum bunu açıklamaktadır.

Tüm bulaşma yollarında asıl olan ortak nokta etkenin taşınmasıdır.

Zoonotik hastalıklar kimler için daha risklidir?

Sağlıklı insanlar da dahil olmak üzere herkes zoonotik bir hastalıktan hastalanabilir. Bununla birlikte, bazı insanlar daha fazla risk altındadır. Ve daha fazla risk altında olan insanların, başka insanlara göre enfeksiyon kapmaları, hatta ölmeleri daha yüksek risk taşır.

Bu gruplar şunları içerir:

5 yaşından küçük çocuklar
65 yaşından büyük yetişkinler
Zayıflamış bağışıklık sistemi olan kişiler
Hamile kadınlar

Zoonoz hastalıklardan nasıl korunabiliriz?

Korunma için her şeyden önce etkenin veya hastalık kaynağının bilinmesi gerekir. Bunun dışında önemli diğer bir konu da bulaşma yollarının bilinmesidir.

Zoonoz hastalıkların gerek hayvanlar arasında yayılmasını, gerekse insanlara bulaşmasını önlemek için koruyucu olarak yapılan aşı, ilaçlama, iç ve dış parazitler ile mücadeleye önem vermek gereklidir.

Brusella ve kuduz gibi tedavisi olmayan bazı zoonoz hastalıkların varlığı koruyucu hekimliği ön plana çıkarmaktadır.

Bu amaçla spesifik hastalıklara karşı geliştirilen aşı uygulamaları halen tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de en etkin yöntem olarak kullanılmaktadır.

Örneğin kuduzun bulaşabilmesi için mutlaka ısırık, tırmalama vb. nedenlerle oluşan açık bir yara olmalıdır. Aynı durum Brucella enfeksiyonlarında da söz konusudur.

Bulaşma yollarından biri olan deri yolu ile bulaşma ancak deri üzerinde çizik, çatlak gibi açık bir yaranın varlığında mümkündür.

Dünyada yaygın olarak görülen zoonoz hastalıklar nelerdir?

Dünya genelinde birçok zoonotik kaynaklı insanlardan hayvanlara bulaşan hastalık sözkonsudur. Brusella

Sığır, koyun, keçi ve domuzlarda özellikle testis, meme, uterus gibi genital organlara yerleşerek yavru atmalara ve infertiliteye neden olan önemli bir zoonozdur. Bütün dünyadaki süt ineklerinde görülebilmektedir.

Brusella sığır, koyun, keçi ve domuzlarda görülür

Ahır veya ağıl içinde hayvanlar arasında bulaşma ağız, deri, göz yoluyla, çiftleşme veya sağım sırasındaki hatalar sonu meme yoluyla olur. Hastalık etkeni, hasta hayvanların dışkı, süt ve atık yavru zarları ile çevreye bulaşıp, insanlarda hastalık meydana getirir.

Brusella hastalığı hasta hayvanların eti, sütü ve süt ürünleriyle temas eden insanlara bulaşabilir.

Kuduz
Kurt, tilki, çakal, kokarca, sırtlan, ayı, yarasa gibi doğadaki tüm vahşi memeliler ile köpek, kedi, inek, koyun, keçi, eşek gibi evcil memeli hayvanlarda görülür.

Hastalık kuduza yakalanmış bir memeli hayvanın (özellikle köpek) ısırması ve yaralaması ile,
Kuduz hayvanın salyasının sıyrık veya çatlak deriye, göz, ağız veya buruna temas etmesiyle,
Kuduz hayvanın eti ve sütünün çiğ olarak yenmesi ile,
Kuduza yakalanmış bir insan ile yakın temasta bulunulması ile bulaşabilir.
Tüberküloz
İnsan ve hayvanlarda, akciğer, çeşitli organ ve dokularda, tüberküllerin oluşmasıyla karakterize kronik, bulaşıcı, zoonotik bir hastalıktır.

Hastalık etkeninin bulaşması, anneden yavruya göbek kordonu ile bulaşık süt, su, yem, ve otların alınmasıyla, solunum yoluyla ve genital yolla şekillenir.

Anthrax (Şarbon)
Şarbon bilinen en eski zoonoz hastalıklardan birisidir. Bütün türler duyarlı olmasına rağmen sığır ve koyunlarda en yaygındır.

İnfeksiyon, vücut ısısının yükselmesi, dalağın şişmesi, kanın katran gibi koyu renk alması ve pıhtılaşmaması ile karakterizedir.

Hastalık sindirim, solunum ve/veya deri yoluyla bulaşır. İnsanlar hasta hayvanları kesip yüzmek, etini yemek veya bu hayvanların deri ve yünlerini işlemek suretiyle hastalığa yakalanabilirler.

Kuş Gribi
Avianinfluenza (AI) evcil ve yabani kanatlılar ile memeli hayvanların çoğunda solunum ve sindirim sistemine ait belirtilerle birlikte yüksek oranda ölüm ile seyreden, insanlardaki grip benzeri bir hastalıktır.

Bulaşma, enfekte hayvanların dışkısı ile direk temas, kontamine yem, su, ekipman ve kıyafetlerle, klinik olarak hastalık belirtilerini göstermeyen su ve deniz kuşlarıyla temas sonucu meydana gelir.

Bovine Spongiform Encephalopathy (BSE)
Halk arasında deli dana hastalığı olarak bilinmektedir. Sığırlarda davranış ve hareket sistem bozuklukları ile karakterizedir. Hastalığın ana nedeni koyunlarda rastlanan scrapie hastalığının etmeninin sığırlara bulaşmasıdır.

Bulaşma doğrudan hayvandan hayvana olmamaktadır.

Yapılan araştırmalar hastalığın, scrapie hastalığı görülen koyunlardan elde edilen et-kemik unu, et unu ve kemik ununun sığır yemlerinde kullanılması sonucu bu yemle beslenen sığırlarda meydana geldiği göstermiştir.

Bovine Spongiform Encephalopathy (BSE), "deli dana hastalığı" hasta hayvanların etlerinin yenilmesiyle insanlara bulaşmaktadır.

Özellikle beyin ve omurilik dokusu gibi yerlerde daha yoğun olduğu için bu dokuların katıldığı yiyecekler çok daha tehlikeli olmaktadır.

Leptospirosis
Leptospirosis sığır, koyun, keçi, domuz, at, köpek ve insanlarda görülen zoonoz bir hastalıktır.

Bulaşma;

Çiftleşme
Solunum
Mikroplu materyalle direk temas
Bulaşık su,
Yem,
Süt ve benzeri ürünlerin tüketilmesi sonucu meydana gelir.
Bulaşma kongenital olabildiği gibi kan emici parazitler ve rezervuar hayvanlar aracılığı ile de olabilmektedir.

Salmonella

Salmonella, Salmonella bakterileri tarafından oluşturulan, septisemi belirtileriyle veya subakut ve kronik mide bağırsak yangısıyla seyreden hastalıklardır.

İnsan ve hayvanlar için patojenik olan mikroorganizmalardan salmonella'lar doğada çok yaygındır.

Sağlık Bakanlığı Zoonotik Hastalıklar Eylem Planı
Sağlık Bakanlığı ,Zoonotik hastalıkların önlenmesi ve kontrolünü sağlamanın ancak “Tek Sağlık” yaklaşımı çerçevesinde ilgili kurumların güçbirliği yaparak koordineli olarak çalışarak mümkün olduğunu bildirdi.

Türkiye Zoonotik Hastalıklar Milli Komitesi

Bu amaçla, Tek Sağlık yaklaşımı bakış açısı ile Tarım ve Orman Bakanlığı ile beraber ülkemizde zoonotik hastalıklara yönelik çalışmalarda işbirliği içerisinde hareket ederek multidisipliner bir yaklaşımla koordinasyonu hedefleyen “Türkiye Zoonotik Hastalıklar Milli Komitesi Protokolü”nü hazırlandı.

Protokol ile Türkiye Zoonotik Hastalıklar Milli Komitesi kuruldu. Türkiye Zoonotik Hastalıklar Milli Komitesi konusunda uzman akademisyenler ile ilgili tüm kurum ve kuruluş temsilcilerinden oluşuyor. Ve uzmanlar uzmanlık alanlarına göre Zoonotik Hastalıklar Alt Kurullarında çalışıyor. Türkiye Zoonotik Hastalıklar Eylem Planını tüm bu alt kurulların etkin ve multidispliner katkısıyla oluşturuldu. Gıdahattı Bilim Kurulu Üyesi Prof.Dr. Hakan Yardımcı Türkiye Zoonotik Hastalıklar Milli Komitesi çalışmalarına baştan sona katkı sağladı.