Yeni Şafak gazetesi yazarı Yahya Bostan, Türkiye’nin Batı ile Doğu arasındaki yeni stratejik dengede kendine bir konum bulmaya çalıştığını belirtti. Bostan, Türkiye’nin BRICS üyeliğine yönelik ilgisinin Batı ile ilişkileri dengeleme amacı taşıdığını ifade etti. Almanya ve ABD’nin Türkiye’yi önemli bir partner olarak görmesiyle dengelerin değişebileceğini vurgulayan Bostan, Türkiye'nin kendini her iki küresel kutup arasında bağımsız bir pozisyona yönelttiğini belirtti. Bostan, Türkiye'nin çok kutuplu dünya düzeninde güçlenmeye devam edeceğini kaydettiği yazısında şunları dile getirdi:
"Batı’yla ilişkilerimiz uzun bir süredir sancılı. Bunun en önemli sebebi Batı’nın “Bağımsız Türkiye fikrine” alışamaması. Soğuk Savaş mantığıyla, “Ya bendensin, ya onlardan” diyorlar. Böyle bir pozisyonun gerilim üretmesi kaçınılmaz.
Tek kutuplu Amerikan hegemonyasının kurulması bu gerilimi artırmıştı. Ama artık çok kutuplu, kümelerden oluşan bir dünya kuruluyor ve Ankara’nın eli Batı ile alışverişinde daha güçlü. Bu, ilişkilere de yansıyor. ABD, -Türkiye dahil- bölgesel güçlerle gerilimleri daha soğukkanlı yürütüyor. Bu yönde yeni bir tutum var. Ankara-Washington hattında pek çok başlıkta ilerleme sağlanıyor. İyileşme, AB başkentlerini de etkiliyor. Almanya Başbakanı Scholz’un geçtiğimiz günlerdeki ziyareti ve Eurofighter konusundaki blokajı kaldırma hazırlığı bunun bir örneği.
Ankara, tarihsel olarak Batı devletler sisteminin bir parçası. NATO üyesi. Ticaretinin önemli bir kısmını Avrupa’yla yapıyor. Ama AB üyesi değil. Brüksel, Ankara’ya “İhmal edilmemesi gereken ayrıcalıklı ortak” gözüyle bakıyor. Ankara’nın da Brüksel’e ve Washington’a, artık aynı gözle baktığını, orta ve uzun vadede bu bakışın kurumsallaşacağını düşünüyorum.
Tam da bu konjonktürde Cumhurbaşkanı Erdoğan, BRICS zirvesine katılmak üzere Kazan’daydı. Rus lider Putin’le görüştü. Yapılan açıklamalar, zirveden çıkan sonuçlar ayrı bir yazının konusu. Ama genel gidişatı şöyle özetleyebiliriz: Ankara, BRICS üyeliğine ilgi göstermişti. BRICS üyeliğinin kendine has bir müktesebatı var. Üyelik için önce beyan, sonra BRICS’in değerlendirmesi ve daveti gerekiyor. Türkiye’nin “tam üye” olup olmayacağı belli değil. Tam üyelik gerçekleşecek mi, şimdilik “ortak ülke” gibi bir ara formül mü bulunacak, yoksa mevcut durum aynen devam mı edecek, konuşmak için erken. Ankara’da duyduğum şu: “BRICS’ten güzel bir teklif gelirse değerlendireceğiz.”
Ankara-BRICS ilişkisi hangi düzeyde gelişirse gelişsin, Türkiye Batı’ya kendisini nasıl demirlemiyorsa, Doğu’ya da demirlemeyecek. Yelpazesini genişletme, küresel kümelerle işbirliğini geliştirme, etki ve gücünü artırma arayışını sürdürecek.
Türkiye, stratejik yatırımını bu ikisinin arasında bir yere yapıyor. Kendine yeni bir hat açıyor. Türkiye’nin uzun vadede odaklandığı iki saha var. Biri Türk dünyasıdır. Türk Devletler Teşkilatının kurulması, hatta “ortak alfabe” kararı çok önemlidir. İkincisi ise Afrika’dır. Türkiye’nin orta ve uzun vadeli diplomatik odağı, sınır ötesi askeri konuşlanması (Libya, Somali), ticari açılımı bu kıtayadır. Orada önemli gelişmeler yaşanıyor. Geçtiğimiz günlerde bazı kaynakları dinlerken aldığım notları aktarayım:
Türkiye, 2008’den beri Afrika Birliği’nin stratejik ortağı (Diğer sekiz ortak arasında Çin, ABD, Güney Kore, Rusya da var.) İlişkilerin derinleştirilmesi için önümüzdeki günlerde (2-3 Kasım), Cibuti’de Türkiye-Afrika Üçüncü Bakanlar Gözden Geçirme Konferansı yapılacak. Konferansa Türkiye ile birlikte 14 ülke katılacak. Toplantı sonunda Afrika Birliği ile Türkiye arasında imza altına alınan ortak bildiri (Türkiye-Afrika ortaklığının temel parametrelerini içerecek bir belge) ve ortak uyum programı açıklanacak.
Türkiye, Afrika ülkelerinin en çok güven duyduğu ülkelerden biri. Çünkü Batılı ülkeler gibi sömürgeci bir geçmişi yok. Bu ülkelerle göz hizasında, kazan kazan anlayışıyla ilişki kuruyor. Etiyopya-Somali anlaşmazlığında olduğu gibi, arabuluculuk için onlar Ankara’dan destek talep ediyor (Ankara Süreci olarak anılan müzakerelerde iki tur görüşme gerçekleşmişti. Önümüzdeki günlerde daha somut gelişmelerin olabileceği değerlendiriliyor).
Türkiye birçok Afrika ülkesiyle ekonomik, sosyal, kültürel ilişkiler kuruyor. Ancak bu ülkeler Türkiye’yi sadece kalkınma ortağı olarak görmüyor. Türkiye, onlar için aynı zamanda bir güvenlik partneri. Mali ve Burkina Faso’da terör örgütleri çok aktif (Afganistan ve Suriye’den teröristlerin bu bölgelere gittiğini/götürüldüğünü daha önce yazmıştık.) Onlara hem tecrübe aktarımı hem eğitim hem de savunma sanayii ürünleri veriyoruz. Burkino Faso’nun Türk SİHA’larını kullanması terörle mücadelede elini güçlendirdi. Hükümetin ülke sathında kontrol ettiği alan yüzde 30’lardan yüzde 65’lere çıktı. Ama terörle mücadele sadece askeri yöntemlerle yapılacak bir şey değil. Bunun ekonomik kalkınmayla eş zamanlı yürümesi gerekiyor. Bunun için hukuk ve mevzuat gerekiyor. Bunun yolu, yöntemi ile ilgili terörle mücadele konseptimizi Afrika ülkelerine aktarıyoruz.
Somali ile yapılan güvenlik işbirliği anlaşması son dönemin en kritik gelişmelerinden biri. Doğalgaz ve petrol arama anlaşması da öyle. Oruç Reis’in bugün Mogadişu limanında olması bekleniyor. Somali’nin limanından sokaklarına, her köşesinde Türk şirketlerinin imzası var. En son Nijer’le altın madeni sahası anlaşması yapıldı. Üç tane maden sahasında çalışmalar devam ediyor. Sahaların güvenliğini Nijer askerleri sağlıyor. Afrika ülkeleriyle ticaret hacmi sekize katlandı. 40 milyar doları aşan bir hacim sözkonusu. Bu ülkelerde Türk müteahhitlik sektörünün yıldızı parlıyor. Tanzanya’da bir Türk şirketinin gerçekleştirdiği 6,5 milyar dolarlık demiryolu projesi tamamlandı. Ruanda’daki en büyük statlardan birini de Türk şirketi inşa etti."