Beklenmedik bir güneş fırtınası, NASA'nın bir simülasyonunu gerçek bir uzay havası krizine dönüştürdü. Gannon jeomanyetik fırtınası Dünya’yı vurduğunda, uyduları bozdu, uçuşları iptal ettirdi, atmosferi aşırı sıcaklıklara çıkardı ve hatta Mars’ı bile etkiledi.

Kutup ışıkları kutuplardan çok uzak yerlerde gökyüzünü süsledi, uydular yörüngede kalmak için mücadele etti ve yeni bir radyasyon kuşağı keşfedildi. Bilim insanları hâlâ bu fırtınanın sırlarını çözmeye çalışıyor.

Bir yıl önce, NASA ve yaklaşık 30 ABD hükümet kurumu özel bir simülasyon için bir araya geldi.

"Uzay Havası Masa Üstü Tatbikatı" adlı etkinlik bir eğitim senaryosu olarak tasarlandı. Uzmanlar, büyük bir güneş fırtınasının Dünya’nın manyetik alanını nasıl bozabileceğini adım adım inceledi. Bu tür jeomanyetik fırtınalar uyduları devre dışı bırakabilir, GPS sinyallerini karıştırabilir, elektrik şebekelerini aşırı yükleyebilir ve astronotları zararlı radyasyona maruz bırakabilir. Tatbikatın amacı, böyle bir fırtına gerçekleşirse daha iyi koordinasyon ve hazırlık sağlamaktı.

Ama sonra beklenmedik bir şey oldu. NASA Uzay Havası Programı Direktörü Jamie Favors, “Plan, varsayımsal bir senaryoyu yürütmek, mevcut süreçlerimizin nerelerde işe yaradığını ve nerelerde geliştirilmesi gerektiğini bulmaktı,” dedi. “Ama sonra senaryomuz gerçek bir olayla kesintiye uğradı.”

10 Mayıs 2024’te, Dünya’ya G5 sınıfı gerçek bir jeomanyetik fırtına çarptı. Bu, son 20 yılın en şiddetli fırtınasıydı.

Gannon fırtınası hem yeryüzünde hem de uzayda etkiler oluşturdu.

Yerde, bazı yüksek gerilim hatları devre dışı kaldı, transformatörler aşırı ısındı ve GPS ile yönlendirilen traktörler ABD'nin Ortabatı bölgesinde rotasından saptı, bu da bahar yağmurlarıyla zaten gecikmiş ekim işlerini daha da aksattı.

Kansas Eyalet Üniversitesi’nden Tarım Ekonomisi Profesörü Terry Griffin, “Tüm çiftlikler etkilenmedi, ancak etkilenenlerin ortalama zararı çiftlik başına yaklaşık 17.000 dolar oldu,” dedi. “Felaket değil, ama eksikliğini hissedecekler.”

Gökyüzündeki Türbülans

Havada ise, artan radyasyon riski ile iletişim ve navigasyon kayıpları nedeniyle Atlantik ötesi uçuşlar rota değiştirmek zorunda kaldı.

Fırtına sırasında Dünya’nın üst atmosfer katmanı olan termosfer olağanüstü şekilde ısındı. Normalde 100 mil yükseklikte sıcaklık 1.200 Fahrenheit dereceye ulaşırken, fırtına sırasında 2.100 Fahrenheit derecenin üzerine çıktı. NASA’nın GOLD (Küresel Ölçekte Kenar ve Disk Gözlemleri) misyonu, ısınmayla genişleyen atmosferin güçlü rüzgarlar oluşturduğunu ve ağır nitrojen parçacıklarını daha yükseğe taşıdığını gözlemledi.

Yörüngede Kaos ve Uydu Gerilimi

Yörüngede, genişleyen atmosfer binlerce uydu üzerinde sürtünmeyi artırdı. NASA’nın ICESat-2 uydusu irtifa kaybetti ve güvenli moda geçti. CIRBE CubeSat ise fırtınadan beş ay sonra yörüngeden çıktı. Avrupa Uzay Ajansı’nın Sentinel görevi gibi diğer uydular ise yörüngelerini koruyabilmek ve uzay çöpleriyle çarpışmamak için daha fazla enerji harcadı.

İyonosferin yapısı da fırtına sırasında büyük ölçüde değişti. Normalde ekvatoru gece boyunca kaplayan iyonosfer yoğunluğu, Güney Kutbu’na doğru “tik işareti” şeklinde kaydı ve ekvator çevresinde geçici bir boşluk oluştu.

Dünya’yı çevreleyen manyetik balon olan manyetosfer de sarsıldı. NASA’nın MMS ve THEMIS-ARTEMIS görevleri, CME'lerin kenarında dev dalgalar ve bükülmüş manyetik alanlar gözlemledi. Bu dalgalar, manyetosfere devasa miktarda enerji ve kütle aktararak son 20 yılın en büyük elektrik akımını oluşturdu.

Güneş’ten gelen enerji ve parçacıklar ayrıca Dünya çevresindeki Van Allen radyasyon kuşakları arasında iki yeni geçici enerji kuşağı oluşturdu. CIRBE tarafından keşfedilen bu kuşaklar, yüksek enerjili elektron ve protonların uzay araçlarına ve astronotlara verebileceği zararlar açısından büyük önem taşıyor.
Fırtına, kutup ışıklarını Dünya’nın dört bir yanında nadir görülen bölgelerde bile ortaya çıkardı. NASA’nın Aurorasaurus projesi, 55’ten fazla ülkeden ve tüm kıtalardan 6.000’in üzerinde gözlem raporu aldı.

Güneş’in artan aktivitesi sadece Dünya ile sınırlı kalmadı. Gannon fırtınasını tetikleyen güneş lekesi bölgesi, daha sonra Mars yönüne döndü.

NASA’nın MAVEN uydusu, 14-20 Mayıs tarihleri arasında Mars’ta kutup ışıklarının gökyüzünü kapladığını gözlemledi. Solar parçacıklar, NASA’nın Mars Odyssey uydusundaki yıldız kamerasını geçici olarak devre dışı bıraktı.

Mars yüzeyinde, NASA’nın Curiosity gezgini tarafından çekilen görüntüler, yüklü parçacıkların neden olduğu "kar" gibi izlerle doluydu.