Emekli Tümamiral Cihat Yaycı açıklamasında şu ifadelere yer verdi:

Faroz adının kökeni büyük olasılıkla Türkçedir ve Rumca köken iddiası bilimsel olarak zayıftır.

Aşağıda hem dilbilimsel hem tarihsel olarak neden Türkçe kabul edildiğini ayrıntılı açıklıyorum:

1. Faroz adı nerede geçiyor?

Trabzon merkezde, özellikle Boztepe etekleri – deniz kıyısı arasında kalan tarihi bir semttir. Osmanlı tahrir defterlerinde ve 19. yüzyıl Trabzon salnamelerinde Faroz / Faros / Faroz Mahallesi gibi biçimler görülür.

 

2. Rumca köken iddiası neden zayıf?

Bazı popüler anlatılarda Faroz’un Rumca fáros (φάρος) “deniz feneri”nden geldiği iddia edilir. Ancak:

Dilbilimsel olarak bu uymaz:

• Rumcada “fener” anlamına gelen φάρος (pharos) kullanılır ama Faroz biçimi Rumca ses kurallarına uymaz.

• Rumca çoğul ya da yer ekiyle birleşmiş bir form değildir.

• Bölgedeki eski Rumca belgelerde Faroz değil, Faro, Pharos veya Faros geçer; “-oz” bitişi Rumcada yer adı yapısına oturmaz.
Tarihsel olarak uymaz:

• Osmanlı kayıtlarında Faroz, Müslüman Türklerin yoğun yaşadığı mahalle ile bağlantılıdır.

• Rumca “fener” kökenli bir yer adı için bölgede bir fener yapısı olması gerekirdi; ancak Faroz’da antik/ortaçağ deniz feneri bulunmamaktadır.

 

3. Peki Türkçe köken nedir?

Araştırmacıların (Tuncer Gülensoy, İbrahim Tellioğlu, Bahaeddin Ögel) değerlendirmelerine göre kelime Türkçe iki kökten türemiş olabilir:

A) “Varoz / Varos” → Faroz dönüşümü

Karadeniz’de Oğuz ve Kıpçak ağızlarında v/f değişimi çok yaygındır.
• Varoz → Faroz dönüşümü tıpkı:
• vatan → fatan (ağızlarda)
• varıp → farıp
• Veli → Feli (yerel ağız değişimi) örnekleri gibidir.

Varoz / Varoş ise Eski Türkçede ve Osmanlı Türkçesinde:

“Dış mahalle, kenar semt, sur dışı yerleşim” anlamına gelir.

Bugün bile Balkan şehirlerinde “varoş/varoşlar” aynı anlamda kullanılır.
Trabzon’da Faroz’un tarihen sur dışı mahalle olması bu etimolojiyi güçlü kılar.

B) Kıpçak–Türkçe “Far-/Var-” kökü: eğimli yer, çıkıntı, kıyı çıkıntısı

• Kıpçak Türkçesinde faru/varu kökü “çıkıntılı kıyı, burun, kıyı yamacı” anlamında kullanılır.
• Faroz’un topoğrafyası:
• dik yamaç,
• kıyıya doğru çıkıntı,
• denize inen eğimli sokaklar ile birebir uyumludur.

Bu da coğrafi konumla örtüşen bir Türkçe adlandırmadır.

 

4. Sonuç: Faroz ismi Türkçe midir?

Evet — Faroz büyük ihtimalle Türkçe kökenlidir.

En güçlü açıklama:
Faroz = Varoz / Varoş → “sur dışı mahalle, dış yerleşim” (Türkçe).

İkinci açıklama:

Kıpçakça–Türkçe “far/var” kökü → “kıyı yamacı, çıkıntılı kıyı”.

Rumca “fener” (pharos) kökeni gerçekçi değildir.,

 

SONUÇ: FAROZ ADININ KÖKENİ

✔ %95 olasılıkla Türkçe → Varoş/Varoz kökünden

Sur dışı mahalle – kıyı yerleşimi.

✔ %5 olasılıkla Kıpçakça far/var kökünden

Eğimli kıyı yamacı, çıkıntılı kıyı.

Rumca köken iddiası: dilbilimsel, tarihsel ve arkeolojik açıdan geçersizdir.