• İSTANBUL
  • İMSAK
    00:00
    GÜNEŞ
    00:00
    ÖĞLE
    00:00
    İKİNDİ
    00:00
    AKŞAM
    00:00
    YATSI
    00:00
  • 0.0
  • 0.0
  • 0.0
Yavuz Bahadıroğlu
Yavuz Bahadıroğlu
TÜM YAZILARI

Tarih boyunca isyanlardan kurtulamadık

16 Aralık 2015
A


Yavuz Bahadıroğlu İletişim: [email protected]

“Celâlî”, özet olarak “Celâlci” demektir...

Yavuz Sultan Selim zamanında, 1519 yılı Ekim başlarında Bozok’da meydana gelen “Kızılbaş Şeyhi” Celâl’in isyanı, daha sonra meydana gelen isyanlara isim olmuş, ondan sonra çıkan tüm isyanlar “Celâlî İsyanı” olarak anılmıştır.

Âsilerin bütününe “Celâlîler” denmiştir.

Şu halde, celâliliği, geniş anlamda, devlete isyan, yani “bağy” veya “hurûc ales-sultân” (Padişaha [devlete] karşı kalkışma) diye isimlendirmek mümkündür.

Bugünkü PKK isyanı, Osmanlı döneminde gerçekleşseydi hiç kuşkusuz buna da “Celâli isyanı” denecekti.

Yani kalkışmalardan çok çekmiş bir milletiz. Türk’ümüz, Kürd’ümüz, Alevimiz Sünnimizle büyük acılar yaşadık.

Kalkışmaların bahanesi de bir birlerine çok benzer: Kimi zaman, “hürriyet” istenir, kimi zaman “eşitlik” istenir, “adalet” istenir, “ücret” istenir...

Bunların çoğu, isyana “bahane” bulmak için uydurulmuş gerekçelerdir. Asıl mesele devleti zayıf düşürüp rol kapmak, yükselişini durdurmak, kısacası “tekerine çomak” sokmaktır.

Bu yüzden hemen hemen tamamı dış destekli, bazıları tümüyle dış kaynaklıdır.

Eski isyanların çoğunun arkasında, başta Safevi Devleti (İran) olmuş, onun yanı sıra bazı Batılı devletler de rol oynamıştır.

Tıpkı şimdi olduğu gibi...

“Celâli isyanları” öncelikle Safevi Devleti’nin himayesinde gelişirdi. Safevi’nin amacı Anadolu’yu Şiileştirmek suretiyle kendisine bağlamaktı. Zaman zaman bunu savaşla gerçekleştirmeyi denemiş, ancak yenilmişti. Bu yüzden Osmanlı’yı içeriden vurmaya çalışıyordu.

Osmanlı Devleti, Safevî tahrikleri ve parasıylagerçekleşen isyanlarla çok uğraştı. Önemli zararlara uğradı. Can ve para kaybetti.

Bu kalkışmaların en önemlisi “Şahkulu” (Osmanlılar bu adama “Şeytan Kulu” diyor) isyanıdır ki, Sultan II. Bâyezid döneminde Antalya taraflarında gerçekleşmiş, çok kan dökülmüştür.

Çaldıran Zaferi bu tip isyanları ortadan kaldırmaya yetmemiş, Şeyh Celâl isyanı bastırıldıktan bir süre sonra, bu kez de, Kanuni’nin, oğlu Şehzâde Mustafa’yıidam ettirmesini bahane yapıp adı Mustafa olan (Düzmece Mustafa) sahte bir şehzadenin etrafında toplanmışlar ve isyan etmişlerdir.

Öte yandan isyanlar bazı bölge halklarının memnuniyetsizliğinden beslenirdi...Bu tür isyanlarda da “dış güçler”in kışkırtması, teşviki ve katkısı olmakla birlikte, devletin hukukî,sosyal ve ekonomik hayatında bazı bozulmaların olması da önemli rol oynamıştır.

Gayri memnun kitleler, aralarından çıkan bir “lider”in etrafında toplanıp düzene isyan ederlerdi...

Bu tür isyanların en kayda değer olanlarından biri “Karayazıcı İsyanı”dır ki, Sultan III. Mehmed döneminde meydana gelmiştir...

Osmanlı Devleti’nin,o tarihte Avusturya ile savaşmasını fırsat bilen Karayazıcı Abdülhâlim (kendisi aslında devletin memurudur vesekbanbaşılık, subaşlık gibi görevlerde bulunmuştur)etkili propaganda sayesinde yanına çektiği “Celâliler”le birlikte Malatya taraflarında ayaklanmış, Urfa’yı işgal edip yağmalamış (1596); Cığala-zâde (Cağaloğlu) Sinan Paşa’nın bazı yanlış hareketlerinden rahatsız olan 30 bin kapıkulu askeri de kendisine katılınca, isyan iyice büyümüştür.

O kadar ki, Urfa’yı işgalden sonra, kendi kendisine “Hâlim Şah” adını vererek saltanatını ilân etmiş, sağa-sola fermanlar bile göndermiştir.

Ancak Sokullu-zâde Hasan Paşa ile girdiği savaşı kaybetmiş, ordusunun büyük bölümünü yitirmiş, kalanların bir kısmı dağılmış, kendisi de canını kurtarma derdine düşüp Canik (Samsun) taraflarına çekilmiş, ancak aldığı yaraların enfeksiyon kapması sonucu orada ölmüştür (adamları tarafından öldürüldüğü de söylenir).

Fakat patırtı bitmemiş, yerine geçen oğlu Deli Hasan, isyanı sürdürmüş, Sadrazam Yemişçi Hasan Paşa’yı çok uğraştırmıştır. Sonunda bertaraf edilmiştir (1603).

Tavîl Ahmed İsyanı,Canboladoğlu Ali Paşa İsyanı,Saracoğlu Ahmed İsyanı gibi kalkışmalar da devletin başını çok ağrıtmıştır.

 

x

WhatsApp İhbar Hattı

+90 (553) 313 94 23