Türkiye'nin, Nadir Toprak Elementleri (NTE) içeren zengin hammaddelerinin, "boksit" ve "alüminyum cevheri" adı altında Çin tarafından kaçırıldığı yönünde verdiğimiz haberler, madencilik camiasında büyük ses getirdi.

Boksit cevherinin NTE potansiyeli madencilik çevrelerinde yoğun tartışmalara sebep olurken, Akit'e açıklamalarda bulunan Gümüşhane Üniversitesi Maden Mühendisliği bölümünden Doç. Dr. Turan Uysal, "Haberin eksiği var fazlası yok. Benim de içerisinde olduğum birçok çalışmada bu gerçeği bilimsel olarak ortaya koyduk. Nadir Toprak Elementince zengin boksit cevherlerimiz maalesef boksit fiyatına Çin’e satılıyor" dedi.

DOÇ. DR. TURAN UYSAL: NTE'LER YÜKSEK TEKNOLOJİ ÜRÜNLERİN KALBİNİ OLUŞTURMAKTADIR..

NTE konusunda Akit'e kapsamlı değerlendirmelerde bulunan Doç. Dr. Uysal, şunları kaydetti:

"NTE'ler yüksek teknoloji ürünlerde hacimsel olarak az miktarlarda kullanılmasına rağmen ürüne üst düzey özellikler kazandırmaktadır. NTE'ler yenilebilir enerji (rüzgar türbini, güneş panelleri), elektrikli/hibrit araçlar, iletişim teknolojileri, savunma ve uzay endüstrileri gibi son derece stratejik sektörlerde kullanılmaktadır. Örneğin NTE içeren kalıcı mıknatıslar o kadar güçlüdür ki elektrikli araçları, rüzgar türbinlerini ve cihazları çalıştıran modern verimli motorların kalbi konumundadır"

"NTE, ÇEVRECİ UYGULAMALARIN DA MERKEZİNDE YER ALIYOR"

"Bu mıknatıslar güç tüketimini ve dolayısıyla sera gazı emisyonlarını azaltmasından dolayı da tercih edilmektedirler"

NTE'NİN HAM HALİ İLE NİHAİ ÜRÜN DEĞERLERİ ARASINDA UÇURUM VAR

"Bugün hammadde olarak 3 milyar dolar gibi düşük bir ticaret hacmine konu olan NTE’lerin uygulandığı ve kullanıldığı sektörlerin boyutu ise 2 trilyon dolar gibi devasa rakamlarla ifade edilmekte. Yani bizim gibi NTE rezervlerine sahip ancak nihai teknolojilerde söz sahibi olamayan ülkeler pastadan hak ettikleri payı da alamamaktalar maalesef"

"KISITLI REZERVLER TÜKENİRKEN, BOKSİT VE KİL KAYNAKLARI ÖNEM KAZANIYOR"

"Gelecekte NTE'ler noktasında yaşanabilecek arz kesintisi, bu hammaddeleri ekonomik, siyasi ve güvenlik açılarından daha da kritik hale getirecektir. Dünya genelinde özellikle az sayıda ülkede bulunan ve üretilen NTE’ler yakın gelecekte talebi karşılayamayacak durumdadır. Bu nedenle ülkeler, yüksek rezervlere sahip olmaları, ekonomik olmaları, çok daha az radyoaktivite içermeleri, nispeten basit mineralojik yapıları dolayısıyla boksit ve kil gibi ikincil jeolojik kaynaklardan NTE üretimi arayışına girmişlerdir"

ÇİN, KİLDEN DE NTE ÜRETİYOR..

"Çin’in güneyinde, Jiangxi bölgesinde 200’den fazla iyon adsorpsiyon tipi kil yataklarından NTE üretimi yapılmaktadır. Çin dışında iyonik killerden NTE üretimi yaptığı bilinen yataklar; Serra Verde (Brezilya), Liberty Hill (Amerika) ve Zandskopdrift (Güney Afrika) yataklarıdır. Ayrıca proje aşamasında olduğu bilinen yataklar ise, Makuutu (Uganda), Koppamurra (Avustralya), Caldeira (Brezilya), Brazillian rare earth (Brezilya), Ambasindava (Madagascar) yataklar olup bu yataklarda çalışmalar devam etmektedir"

NTE ÜRETİMİMİZ, DIŞ TİCARET AÇIĞINI BİLE KAPATABİLİR!

"Ülkemizde ise işletilebilir kalitede NTE’ce zengin boksit yatakları mevcuttur. Maalesef bu milli servet değerinde olan NTE’ce zengin boksit cevherlerimizin bir kısmı boksit fiyatına yurtdışına satılmaktadır. Dış ülkelere olan hammadde bağımlılığımız bu boksit, şeyl ve kil gibi ikincil jeolojik kaynaklardan NTE eldesi ile azaltılmış olacağına inanılmaktadır" (Uysal, 2025)

TÜBİTAK DESTEKLİ ÜÇ ÜNİVERSİTENİN ORTAKLIĞIYLA YÜRÜTÜLEN PROJE BAŞARILI SONUÇLAR VERDİ

"Bu boksit yataklarında sürdürülebilir ve sıfır atıklı bir yöntemle NTE ve alüminyum üretimi yapılması için yenilikçi ve özgün teknolojilerin geliştirilmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Bu kapsamda ülkemizde yapılan önemli araştırma projeleri oldukça ümit vadetmektedir. Bu projelerin bazıları aşağıda kısaca verilmiştir.

Gümüşhane Üniversitesi Maden Mühendisliği Bölümü, Munzur Üniversitesi Nadir Toprak Elementleri Uygulama ve Araştırma Merkezi ve İnönü Üniversitesi Maden Mühendisliği Bölümü iş birliğinde yürütülen “Boksit İlişkili Şeyllerden Nadir Toprak Elementi (NTE) Kazanımının Araştırılması” başlıklı TÜBİTAK 3501 Kariyer Geliştirme Projesi başarıyla tamamlanmıştır. TÜBİTAK tarafından desteklenen projede Doç. Dr. Turan Uysal proje yürütücü olarak görev alırken Dr. Öğr. Üyesi Ceren Erüst Ünal (Munzur Üniversitesi) araştırmacı, İnönü Üniversitesi Maden Mühendisliği Bölümü öğretim üyelerinden Prof. Dr. Murat Erdemoğlu ve Prof. Dr. Hikmet Sis ise danışman olarak görev almıştır. Proje kapsamında Nadir Toprak Elementlerince zengin boksit ilişkili şeyl cevherinden çevreci bir yöntemle NTE ve Alüminyum kazanımı başarıyla gerçekleştirilmiştir. Yeşil ve sürdürülebilir kaynak kullanımını sağlayacak sıfır atık hedefiyle yan ürün olarak kaba saflıkta alümina ve silika üretim yöntemi ortaya konmuştur"

GÜMÜŞHANE ÜNİVERSİTESİ'NDEKİ PROJE DE BAŞARIYLA DEVAM EDİYOR

"Gümüşhane Üniversitesi'nde Boksit Cevherinden Kritik Öneme Sahip Nadir Toprak Elementlerinin Kazanımı projeleri yürütülüyor..

Gümüşhane Üniversitesi, Bölgesel Kalkınma Odaklı Misyon Farklılaşması ve İhtisaslaşması Programı kapsamında yürütülen projelerle dikkat çekmeye devam ediyor. Bu kapsamda Maden Mühendisliği Bölümü öğretim üyelerinden Doç. Dr. Turan Uysal tarafından “Yüksek Silis İçerikli Boksit Cevherinden Nadir Toprak Elementi (NTE) Kazanımının Araştırılması” başlıklı önemli bir proje gerçekleştirilmektedir. Proje kapsamında elde edilen ilk bulgulara göre, boksit cevherinden NTE ve Alüminyum yüksek verimle kazanılmış olup proje çalışmaları devam etmektedir. Projenin ikincil jeolojik kaynaklardan NTE eldesi araştırmalarında yenilikçi ve özgün sonuçlar ortaya çıkarması beklenmektedir. Bu yenilikçi çalışmanın, uluslararası arenada da ses getirecek önemli bulgular sunması ve ülkemizin NTE sektöründeki rekabet gücünü artırması hedefleniyor"

PROJELER, SIFIR ATIK HEDEFLİ BAŞARILI SONUÇLAR VERDİ

"Projenin en dikkat çeken unsurlarından biri de sıfır atık politikası çerçevesinde atık yönetiminin sağlanmasıdır. Doç. Dr. Uysal ve ekibi, boksit cevherinin işlenmesi sonucu oluşan atıkları değerlendirerek, yüksek katma değerli bir ürün olan silika jel üretimini başarıyla gerçekleştirmiştir. Silika jel, birçok endüstriyel uygulamada kullanılan önemli bir malzeme olup, projenin ekonomik ve çevresel sürdürülebilirlik açısından değerini artırmaktadır.
Sonuç olarak bu projelerde, boksit ve şeyl cevherlerinden sıfır atık prensibiyle NTE’ce zengin yüklü çözelti, kaba saflıkta alümina ve silika üretimi başarıyla gerçekleştirilmiştir. Böylece NTE üretiminde ülkemizde bulunan ikincil jeolojik kaynakların sürdürülebilir bir yöntem ile değerlendirilebileceği ortaya konmuştur"

"HAMMADDELER DIŞARIYA SATILMAYIP, ÜLKEMİZDE DEĞERLENDİRİLMELİDİR!"

"Ülkemizin tedarik sorunun giderilmesi, rekabet gücünün sağlanması adına Eskişehir-Beylikova yatağına alternatif olabilecek kaynağımızın olması oldukça önem arz etmektedir. Killerden NTE üretimi göz önüne alındığında ülkemizde Bolkar Dağı bölgesinde bulunan başlıca kil içerikli boksit ve ilişkili şeyl cevheri potansiyel bir kaynak olabileceği değerlendirilmektedir. (Öztürk, 2019)

Ayrıca ülkemizde bulunan NTE’ce zengin killer, lateritler, boksit ve ilişkili şeyllerin yurtdışına satılmayıp bu kaynakların ülkemizde değerlendirilmesi oldukça önem arzetmektedir. Sonuç olarak ülkemizdeki NTE’ce zengin kil, boksit ve ilişkili cevher yataklarının tespiti, üretim teknolojisinin geliştirilmesi gibi çalışmaların yapılması NTE pazarında söz sahibi olmamız açısından oldukça önemlidir"

Kaynakça

Öztürk, H., Hanilçi, N., Altuncu, S., Kasapçı, C. 2019. Rare earth element resources of Turkey: an overview of their characteristics and origin, Bulletin of the Mineral Research and Exploration, 159:143-129.
Uysal T. (Yürütücü), Erüst C.Ü. (Araştırmacı), Sis H. (Danışman), Erdemoğlu M. (Danışman), 2025. Boksit İlişkili Şeyllerden Nadir Toprak Elementi Kazanımının Araştırılması, TÜBİTAK 3501 Projesi, Tamamlandı